Kurulumuz

CUMHURİYET ÖNCESİ:

Adalet Müfettişliği; 1304 tarihinde yayınlanmış bulunan MİRATI ADALET adlı eser-de; Muradı Hüdavendigar 761 hicri tarihinde saltanata cülus eylemesi üzerine pederi zamanında teşkil ve kûşat olunan mehâkimi istiklaliyeti daimelerini takviye ve teyit eyledikleri gibi bir kat daha temini hukuku ibad için memaliki şahanede bulunan bilcümle mehâkim ve kuzatın teftişi ahvali zımnında ve kazaskerin vücuduna lüzum görerek bu makamı ihdas eylediği ve böylece Adalet Müfettişliğinin ilk olarak Osmanlı İmparatoru Sultan I. Murad zamanında kurulmuş olduğu,

Fatih Sultan Mehmet zamanında Anadolu ve Rumeli kazaskerlerine bu görevlerin verildiği,

Sultan III. Mehmet, Sultan Abdulaziz zamanlarında ve 1281 tarihinde ise Tuna vilayeti nizamnamesinin 51. maddesinde Müfettiş Hûkkâmın kaza yetkisi ile teçhiz edildikleri,

1329 tarihli Hûkkâm ve Memurini adliye Nizamnamesinin 17. maddesinde de memuriyetler sınıflandırılırken Müfettişlerin de yerlerinin belirlendiği,

1331 tarihli Adliye Nezareti Heyeti Teftişiye Nizamnamesinin 7. maddesinde de aynen (Esnai teftişte muttali olacakları sui ahval ve muamelat hakkında alelusul tahkikat icra etmek) denilerek Müfettişlere tahkikat yapmak yetkisinin de tanındığı,

Bu yetkinin ayrıca 17 Kasım 1336 tarihli zeyl talimatnamesinin 1. maddesinde de; Adliye Müfettişlerinin soruşturma yapma yetkilerinin teyit edildiği,

Böylece Cumhuriyet dönemi öncesinde, Adalet Müfettişlerinin teftiş ve tahkikat olmak üzere iki türlü görev yaptıkları,

TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ:

09.07.1961 tarih ve 334 sayılı Kanun ile kabul edilmiş bulunan ‘1961 Anayasası’nın;
137/5. maddesinde; “Cumhuriyet savcılarının denetimi ve haklarındaki soruşturma ve ve Adalet Bakanlığı müfettişleri veya üst dereceli Cumhuriyet savcıları eliyle yapılır”,
144/son. maddesin de ise, “Hâkimlerin denetimi ve haklarındaki soruşturma Yüksek Hâkimler Kurulu’na bağlı ve sürekli olarak görevli müfettiş hâkimler eliyle yapılır”,

07.11.1982 gün ve 2709 sayılı Yasa ile kabul edilmiş bulunan ve halen yürürlükte olan ‘1982 Anayasası’nın;
‘Hâkim ve Savcıların Denetimi’ başlıklı 144. maddesinde; “hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük ve yönetmeliklere ve genelgelere (Hâkimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sıra-sında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma, Adalet Bakanlığının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır. Adalet Bakanı soruşturma ve inceleme işlemlerini, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırabilir”.

Hükümleri yer almaktadır.

24 Şubat 1983 gün ve 17971 sayılı resmi gazetede yayımlanan 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu’nun 8. kısım -denetim- başlığı altında yer alan 99, 100 ve 101. maddelerinde Teftiş Kurulu’nun oluşumu ile Adalet Müfettişlerinin görev ve yetkileri açıklanmıştır.

Anılan Yasa’nın 99. maddesi “Adalet Bakanlığı’nda, Bakana bağlı bir başkan, bir baş-kan yardımcısı, yeteri kadar adalet müfettişinden oluşan, Teftiş Kurulu bulunur”. 100. madde-si ise; “Adalet Müfettişleri; hâkim ve savcıların görevlerini, kanun, tüzük ve yönetmelik ve genelgelere (Hâkimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını ve adalet daireleri ile idari yargı dairelerini denetleme; hâkim ve savcıların ve adalet daireleri personelinin görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde hakların-da inceleme ve soruşturma işlemlerini yaparlar. İdari yargıdan atanan Adalet Müfettişleri sadece bölge idare ve vergi mahkemelerinin denetimi ile idari yargı hâkim ve savcıları hakkındaki soruşturmalarda görevlendirilirler”. Hükümlerini içermektedir.

14 Aralık 1983 gün ve 18251 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Bakanlığımız teşkilat Ya-sası’na kavuşmuş ve Kanun Hükmünde Kararnamenin (Karar sayısı : KHK 175) 15. madde-sinde de Teftiş Kurulu Başkanlığının Bakanın emri veya onayı üzerine Bakan adına yapacağı görevleri çok açık ve detaylı bir şekilde gösterilmiş bulunmaktadır.

Adı geçen Kanun Hükmünde Kararname 7 Nisan 1984 tarih, 18365 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2992 sayılı Kanun ile değiştirilerek kabul edilmiş olup, kurulun görevleri için herhangi bir farklılık getirilmemiştir.

2992 sayılı Yasa’nın 15. maddesinin son fıkrasındaki “Teftiş Kurulu ve Müfettişlerin görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usulleri Tüzükle düzenlenir” hükmüne uygun olarak hazırlanan “Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu Tüzüğü” 10 Mart 1988 gün ve 19750 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Tüzüğün 46. maddesi hükmüne uygun olarak, Adalet Bakanlığı Teftiş Kurulu’nun çalışmasına, Adalet Müfettişlerinin denetim, soruşturma, inceleme, araştırma ve diğer faaliyetlerine ait usul ve esasları düzenleyen Yönetmelik çıkartılmış olup, tüm faaliyetler açıklanan mevzuat hükümleri ve Başkanlık tebliğleri çerçevesinde yürütülmektedir.

07.05.2010 tarih 5982 sayılı Kanunla 1982 Anayasası'nın 144. maddesinde yapılan değişiklikle "Adalet hizmetleri ile savcıların     idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetim, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan İç Denetçiler; araştırma inceleme ve soruşturma işlemleri ise Adalet Müfettişleri eliyle yapılır. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir." şeklinde düzenleme yapılmıştır.